Štitna žlijezda je naša najveća endokrina žlijezda.

Foto: Ilustracija, Pexels

Oblikom podsjeća na leptira, smještena je na prednjoj strani vrata i pokreće se pri gutanju. Na rad ove žlijezde utiče adenohipofi za preko tireostimulirajućeg hormona (TSH), i luči dva hormona tiroksin T4 i tironin T3 koji regulišu ćelijski metabolizam – rad svake ćelije u organizmu zavisi upravo od ovih hormona odnosno rada štitne žlijezde.

Kad njen rad posustane, nastaje čitav niz poremećaja. Do poremećaja funkcije štitne žlijezde dolazi kada se nekontrolisano luče ili ne luče hormoni. Uzroci poremećaja rada štitne žlijezde su različiti, često nepoznati, a postoji više različitih oboljenja i stanja do kojih dovode. Da bi se postavila dijagnoza poremećaja štitne žlijezde uz opisanu kliničku sliku, potrebno je provjeriti hormonski status pomoću analiza krvi. Pored hormona, može se uraditi i ultrazvučni pregled koji može otkriti čvoriće ili degenerativne procese.

HIPERTIREOZA

Hipertireoza predstavlja ubrzan rad štitne žlijezde – stanje uzrokovano veoma visokim nivoom hormona štitne žlijezde u krvotoku. Pri tom poremećaju žlijezda najčešće bude uvećana, čak i vidljivo golim okom. Od simptoma prisutna je nervoza, nesanica, emocionalna nestabilnost, pojačano znojenje, lupanje i preskakanje srca. Osobe obično i pored normalne ishrane i povećanog apetita gube na kilaži. Karakterističan je i tremor cijelog tijela, praćen slabošću mišića. Kod žena dolazi do poremećaja menstrualnog ciklusa i opadanja kose. Zbog povećanog katabolizma, može doći i do demineralizacije vilice Ovaj poremećaj se može javiti kod svih, nezavisno od životne dobi, ali je najčešće prisutan kod žena u dobi 20-50 godina. Najčešći uzročnik ovog stanja su čvorići koji se obrazuju u žlijezdi i stimulišu pretjeranu proizvodnju hormona.

• Grejvsova ili Bazedovljeva bolest je vrsta hiperfunkcije štitne žlijezde koju, osim klasične kliničke slike hipertireoze, karakteriše izrazito lupanje srca, egzoftalmus (izbočene oči) i difuzna struma. Takođe može izazvati bol u oku, ili nelagodnost, osjetljivost na sjetlost, uzrokovanu daljim problemima sa vidom. Upotrebom kapi za oko i nošenjem naočara za sunce, simptomi se mogu ublažiti.

• Tiroidna oluja je neuobičajna reakcija koja se može javiti nakon infekcije, povrede ili fi zičke traume, kao što je operacija ili porođaj. Može se javiti i u trudnoći, ako osoba ima loše kontrolisanu hipertireozu. Struma predstavlja povećanje štitne žlijezde. Liječenje manjih struma obično nije potrebno, sem ukoliko je prisutna kompresija i ozbiljan estetski problem, kada je indikovano hirurško liječenje. U slučaju difuznih toksičnih struma praćenih hipertireozom primjenjuju se se tireostatici – ljekovi koji smanjuju sintezu hormona štitne žlijezde. Tokom terapije neophodna je česta kontrola leukocita na svakih sedam dana, jer ovi ljekovi mogu ponekad da izazovu smanjenje njihovog broja, pa se terapija u tom slučaju mora prekinuti. Ako je to nedovoljno, pristupa se radikalnom liječenju – uklanjanju žlijezde ili primjeni radioaktivnog joda.

Foto: Ilustracija, Pexels

HIPOTIREOZA

Hipotireoza predstavlja sistemski poremećaj do kog dovodi nedostatak hormona štitne žlijezde u krvotoku. Ovaj nedostatak može biti izazvan atrofijom štitne žlijezde (Hašimoto tireoiditis) ili liječenjem štitne žlijezde radioaktivnim jodom, otklanjanjem dijela žlijezde ili korišćenjem ljekova koji utiču na metabolizam joda. U većini slučajeva nema jasno izraženih simptoma pa veoma često bolest prođe nedijagnostifikovana. Osobe sa hipotireozom su usporene, pospane, zimogrožljive, dobijaju na kilaži, uprkos normalnom apetitu, koža postaje suva, hrapava, glas promukao, a lice otečeno i podbulo. Umor, napetost, loše pamćenje su nespecifični simptomi koji značajno utiču na kvalitet života, a veoma često su nedovoljni za sumnju na ovo oboljenje. Hašimoto tireoiditis je autoimuno oboljenje štitne žlijezde gdje dolazi do upale štitne žlijezde usljed poremećaja imunog sistema. Imuni sistem greškom razvija antitijela koja napadaju štitnu žlijezdu, što kasnije dovodi do njenog smanjenog rada – hipotireoze. Može se dogoditi da početak bolesti prati prolazna hipertireoza, dok krajnji stadijum bolesti najčešće prati hipotireoidizam. Obično se dijagnoza postavi tek kada dovede do značajnog smanjenja nivoa hormona u organizmu, a funkcionalna područja žlijezde budu uništena. Ono što je jako važno pri dijagnostici je da ovo autoimuno oboljenje karakteriše prisustvo tireoidnih antitijela u cirkulaciji, jer ukoliko dugo godina ostane neprepoznato imuni sistem će biti u disbalansu, pa postoji rizik da se razviju i druge autoimune bolesti.

Za razliku od hipertireoze, liječenje hipotireoze je jednostavno i postiže se doživotnom supstitucijom hormona štitne žlijezde. Doza se određuje prema vrijednostima hormona u krvi (T4 i TSH) pa su važne redovne kontrole da bi se primijenila optimalna doza lijeka.

POREMEĆAJI ŠTITNE ŽLIJEZDE I TRUDNOĆA

Budući da kontroliše sve metaboličke procese, velika je uloga štitne žlijezde i pri začeću i održavanju zdrave trudnoće. Uz odgovarajući tretman, kontrole i pridržavanje terapiji, većina trudnoća napreduje normalno.

HIPOTIREOZA I TRUDNOĆA

Godinama je poznata veza između neliječenog teškog oblika hipotireoze tokom trudnoće i zaostatka u razvoju kod djece poslije rođenja.

Foto: Ilustracija, Pexels

Neophodni vitamin i minerali

Selen

Selen se u tijelu prevodi u moćni antioksidans glutation koji štiti žlijezdu od upala i oksidativnog stresa. Nekoliko studija pokazalo je da suplementacija selenom može sniziti nivo antitijela kod Hašimoto tireoditisa

Inositol

Skorašnja istraživanja su pokazala da je kombinacija selena i mioinozitola moćnija u snižavanju nivoa antitijela od samog selena. Pritom, ova kombinacija dovodi i do poboljšanja rada štitne žlijezde I regulacije nivoa hormona.

Cink

Cink je takođe neophodan za prevođenje T4 u T3 oblik, te u slučaju njegovog deficita može da bude I poremećeno stvaranje hormona štitne žlijezde.

Jod

Jod je element potreban za proizvodnju hormona štitne žlijezde. Važan je i u konverziji hormona T4 u T3. Tijelo ne stvara jod, pa je on važan dio naše ishrane. U slučaju da postoji nedostatak joda, ne može se stvoriti dovoljno hormona štitne žlijezde.

Gvožđe

Nedostatak gvožđa može uzrokovati anemiju, zbog čega je smanjen transport kiseonika što negativno utiče na metabolizam štitne žlijezde. Gvožđe je takođe kofaktor enzima koji je potreban za sintezu T4 i T3.

 

Ponekad, iako rijetko, ljekovi koji se koriste u terapiji hipotireoze kod trudnice mogu uzrokovati hormonski disbalans ovih hormona kod novorođenčeta.

Tretman za hipotireozu tokom trudnoće je isti kao prije, sa tim da je neophodno češće praćenje nivoa hormona i prilagođavanje doze. Ljekove koje uzimaju kao terapiju, trudnice ne bi trebalo da uzimaju u isto vrijeme kada i vitamine za trudnice, kako ne bi bila dovedena u pitanje apsorpcija hormona i radi izbjegavanja interakcija.

Svim bebama koje su rodile majke sa hipotireozom, po rođenju se mjeri nivo hormona.

Foto: Ilustracija, Pixabay

HIPERTIREOZA I TRUDNOĆA

Tokom trudnoće placenta proizvodi HCG (humani horionski gonadotropin), tzv. hormon trudnoće. HCG hormon ima blago dejstvo na stimulisanje štitne žlijezde, pa se zbog toga u ovom periodu mogu ispoljiti simptomi hipertireoze. Iako se javlja kod čak 10-20% trudnica, hipertireoza tokom ovog perioda trudnoće uglavnom ne zahtijeva nikakav tretman. Za razliku od privremene hipertireoze koja se javlja zbog nivoa HCG-a, hipertireoza koju buduća majka ima i u periodu prije trudnoće, može imati štetnih uticaja ako se ne liječi.

Liječenje hipertireoze tokom trudnoće je ograničeno zbog bezbjednosti bebe.

Treba znati da ljekovi za liječenje hipertireoze mogu da prođu kroz placentu i da utiču na štitnu žlijezdu bebe. Zato je cilj liječenja regulisanje nivoa hormona majke najnižom mogućom dozom lijeka. Sva ova oboljenja utiču na trudnoću i potrebno je tokom nje posebno voditi računa o stilu života, prehrambenim navikama i redovnim kontrolama nivoa hormona. Uz redovne kontrole ova stanja je moguće uspješno kontrolisati i roditi zdravo dete.

NEFARMAKOLOŠKE MJERE

Kada je riječ o bilo kojoj vrsti oboljenja, a posebno kada se radi o štitnoj žlijezdi, stres predstavlja faktor koji može ozbiljno ugroziti njen rad. Većina ljudi danas živi izuzetno brzim tempom života pa je vrlo važno da pored mnogobrojnih obaveza odvojimo vrijeme za opuštanje i dovoljno kvalitetnog sna. Fizička aktivnost uvijek treba da uzme u obzir cjelokupno zdravstveno stanje, životno doba, stanje srca i druge faktore. Preporučuje se umjerena fizička aktivnost – hodanje, vožnja bicikla i plivanje ne duže od pola sata.

Oboljelima od hipertireoze ne preporučuje se boravak na moru, izlaganje visokim temperaturama, sunčanje, a pogoduje im boravak na planini, šetnja i izbjegavanje stresa. Suprotno od hipertireoze, kod pacijenata sa hipotireozom preporučuje se boravak na moru I racionalno izlaganje suncu. Studije pokazuju da je nivo D vitamina niži kod osoba sa hipotireozom. Iz tog razloga savjetuje se sunčanje ili uzimanje suplemenata D vitamina u odgovarajućoj dozi. Takođe, korisne su vježbe istezanja za zglobove jer je ukočenost zglobova česta prateća pojava kod hipotireoze. Poremećaji funkcije štitne žlijezde su kompleksni I mnogo je faktora koji mogu da utiču na poremećaj stvaranja, oslobađanja i funkciju tireoidnih hormona. Nakon uspostavljanja dijagnoze i uključivanja terapije jako je bitno prilagoditi stil života. Pravilan izbor suplemenata može umnogome pomoći terapiju, ali istovremeno, pogrešan izbor može dovesti do njenog izostanka. Veliki je broj interakcija ljekova sa drugim ljekovima i suplementima, zato ne postoji jedinstven pristup svim oboljelima. Za individualan i profesionalan pristup tu su farmaceuti da kao najdostupniji zdravstveni radnici predlože najbolje i najbezbjednije rješenje za svakog pacijenta ponaosob.

Milica Vučković i Aleksandar Radlović

Štitna žlijezda i celijakija

Najnovija istraživanja pokazuju da postoji povezanost celijačne bolesti i bolesti štitne žlijezde, odnosno da osobe sa Hašimoto tireoditisom imaju mnogo veću šansu da obole od celijačne bolesti. Zato je poželjno da se odrade alergo testovi ili sprovede dijeta bez glutena uz praćenje antitijela.