Kontracepcija je skup metoda ili postupaka koje imaju za cilj privremeno sprječavanje nastanka neželjene trudnoće, od kojih pojedini sprječavaju i prenos polno prenosivih infekcija.

Foto: Ilustracija, Pixabay

U Crnoj Gori je svijest o značaju kontracepcije i dalje veoma niska i dok broj neplaniranih trudnoća raste, pristup kontracepciji i kvalitetnom seksualnom obrazovanju i dalje je neadekvatan.

Da bi kontracepcija bila uspješna potrebno je poznavati njene karakteristike, prednosti i mane.

Sve metode kontracepcije su efikasne, ali nijedna nije stoprocentna. Efikasnost se izražava u šansi da se tokom redovnog korišćenja određene vrste kontracepcije ostane u drugom stanju. Statistička istraživanja su pokazala da je čak 30% trudnoća neplanirano.

Kada se pravi izbor određene kontraceptivne metode treba razmisliti o njenoj efikasnosti, mogućim rizicima i nuspojavama, planovima za buduće trudnoće, šta očekujete od metode i da li imate neko stanje koje može da umanji njeno dejstvo ili dovede do komplikacija.

Kontraceptivna sredstva i metode se dijele na osnovu više kriterijuma:

a. Po osnovu mehanizma djelovanja:

- Prirodne (računanje plodnih i neplodnih dana; prekinut odnos; mjerenje bazalne tjelesne temperature; metoda pregleda cervikalne sluzi)

- Mehaničke (kondomi; kondom za žene (femidom); dijafragma; cervikalna kapa) i hemijske (spermicidi)

- Hormonske (oralna hormonska kontracepcija; vaginalni prsten; kontraceptivni flaster; hormonska depo injekcija; kontraceptivni implant; pilule za dan poslije (hitna kontracepcija); unutarmaterični uložak (spirala))

b. Po načinu upotrebe i djelovanju:

- Opšta

- Lokalna

c. Po trajanju:

- Privremena (bez obzira na dužinu dejstva)

- Trajna (presijecanje i podvezivanje jajovoda ženama ili semenovoda muškarcima)

Riječ više o mehaničkim kontraceptivnim sredstvima i metodama:

- Kondom – manje pouzdan u poređenju sa hormonskom kontracepcijom, ali zato štiti od polno prenosivih bolesti HIV/AIDS. Pravi se od prirodnog materijala lateksa i prekriven je slojem supstance za podmazivanje koja se naziva lubrikant. Ako se koristi dodatni lubrikant uz kondom, treba povesti računa da je lubrikant napravljen na vodenoj osnovi (glicerin npr.), pošto lubrikant na uljanoj osnovi (vazelin, krema, mast..) može oštetiti kondom. Lubrikant može da sadrži spermicidno sredstvo.

- Kondom za žene (femidom) - nije dostupan na našem tržištu, pa kratko: u obliku je kesice od tanke gume, stavlja se u vaginu neposredno pred seksualni odnos i za jednokratnu upotrebu.

- Dijafragma – plitka kapica (kupola) od lateksa ili silikona koja se stavlja u vaginu kao prepreka prolasku spermatozoida. Kombinuje se sa spermicidom. Efikasnost je 94%.

- Cervikalna kapa – kapica (naprstak) koja se postavlja preko grlića materice. I ona se kombinuje sa spermicidom.

Hormonska kontraceptivna sredstva i metode

Sadrže polne hormone sa ciljem da se spriječi neželjena trudnoća. Pored ove uloge, hormonska kontracepcija ima i brojna druga terapijska dejstva, pa se koristi za liječenje raznih drugih bolesti..

- Oralna hormonska kontracepcija (OHK) je najpouzdaniji i najsigurniji način zaštite od neželjene trudnoće. Ne štiti od polno prenosivih bolesti.

Podrazumijeva uzimanje tableta poznatih i kao anti bebi pilule. Modernizacija proizvodnje donijela je kvalitetnije hormonske komponente tako da su uz niže doze značajno smanjeni rizici i neželjene pojave ove terapije. Važno je obratiti se ginekologu koji će na osnovu vaših želja, eventualnih tegoba, vaših godina, hroničnih bolesti od kojih bolujete i drugih saznanja preporučiti OHK koji je najbolji za vas.

Foto: Ilustracija, Pixabay

Postoje dvije glavne grupe OHK:

1. Oralne kombinovane kontraceptivne pilule, sadrže sintetičku formu dva hormona estrogena i progesterona. Mehanizam djelovanja je inhibicija ovulacije. Uzimaju se 21 dan, poslije kojih slijedi 7 dana pauze kada nastupa krvarenje slično menstrualnom.

Pored kontraceptivne primjene koristi se i za liječenje akni, neredovnih ciklusa, dismenoreje (bolnih menstruacija) i obilnih krvarenja.

2. Oralne gestagenske kontraceptivne pilule, sadrže samo derivate progesterona. Piju se kontinuirano, bez pauze, a daju se ženama koje imaju kontraindikacije za estrogenske komponente. Dovode do zgušnjavanja cervikalne sluzi i na taj način smanjuju pokretljivost spermatozoida i štite od neželjene trudnoće.

Trebali biste se obratiti Vašem ginekologu u slučaju: sumnje da ste trudni, imate obilna menstrualna krvarenja, stalne jake glavobolje, planiranu operaciju, bolove u grudima i jak svrab.

- Vaginalni prsten je mali, savitljivi, providni plastični prsten koji se postavlja u vaginu promjera od oko 5cm. Sadrži hormone estrogen i progestagen. Predviđeno je da stoji u vagini 21 dan, nakon čega se vadi da bi došlo do menstrualnog krvarenja i potom se stavlja novi. Djelotvornost 99%. Predviđeno je da stoji u vagini tokom odnosa.

- Hormonska depo injekcija sadrži sintetske hormone, kombinaciju estrogena i progesterona ili samo progesteron. Injekciju daje medicinsko osoblje 1x mjesečno ili 1x na tri mjeseca.

- Kontraceptivni implant je mala tuba dugačka nekoliko cm, a široka oko 2mm u kojoj se nalaze progestageni, a stavlja se ispod kože.

- Kontracepcija – pilule za dan/jutro poslije se koristi ako je odnos bio bez zaštite ili kad je kontracepcija zakazala. Koristi se kao hitna pomoć i to ne češće od 1x godišnje zbog visokog nivoa hormona!! Ova pilula je efikasna ako se popije u okviru od 72h ili 120h od
nezaštićenog odnosa.

- Unutarmaterični uložak ili spirala je veoma pouzdana metoda kontracepcije. To je mali plastični sistem koji se postavlja u unutrašnjost materične šupljine. Rok trajanja je 3-5 godina. Pored kontracepcije uspješan je način liječenja nekih ginekoloških oboljenja (nepravilna i produžena krvarenja). Postoje dva tipa: hormonska i mehanička (najčešće bakarna).

Sterilizacija je trajan, ireverzibilan metod. Moguće ga je izvesti i kod žena i kod muškaraca. Kod žena je komplikovanije: hirurškim putem se podvezuju jajovodi, dok se kod muškaraca radi vazektomija, odnosno prekidanje toka semenovoda. Kod jednog broja žena moguća je rekanalizacija jajovoda i pojava ektopične trudnoće. Česta posledica su psihički poremećaji zbog gubitka fertilne sposobnosti.

Prije početka primjene kontracepcije potrebno je isključiti mogućnost postojanja trudnoće.

U Crnoj Gori, prema podacima iz Strategije za očuvanje i unaprijeđenje reproduktivnog i seksualnog zdravlja, svake godine abortus obavi više od 1400 žena, a u više od 70% slučajeva riječ je o namjernim prekidima trudnoće, a u novije vrijeme nerijetko je riječ i o selektivnim abortusima. Mladi su još uvjek nedovoljno informisani o njihovom reproduktivnom zdravlju, što ima za posledicu neodgovorno seksualno ponašanje i neplanirane trudnoće i seksualno prenosive bolesti.

Takođe, pripadnice socijalno ugroženih i ranjivih kategorija najčešće imaju i najveći broj neplaniranih trudnoća što nam govori da je svijest o kontracepciji nedovoljno razvijena, ali i da kontraceptivna sredstva i metode nisu pristupačne.

Potrebno je: više edukacije mladih i odraslih, organizovati besplatna savjetovališta za reproduktivno i seksualno zdravlje i ciljane kampanje za planiranje porodice, poboljšati pristupačnost raznih vrsta kontraceptivnih sredstava i metoda... Samo zajedničkom saradnjom na više nivoa možemo društvo učiniti ljepšim mjestom za sve pojedince i njihove porodice.

Dipl ph Ana Bogetić