U izdanju Udruženja književnika Crne Gore, iz štampe je izašla knjiga mr Marijane Zečević, Toškovićeva Sagrada familija. Marijana Zečević, pisac i književni kritičar, bavi se pisanjem i naukom o kjiževnosti, analitičkim novinarstvom i istorijom umjertnosti.

Ustupljena fotografija; Foto: privatna arhiva

Ovaj studiozni projekat je podržalo Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta, za projekte i programe od značaja od javnog interesa u oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva.

Recenzenti knjige su mr Aleksandar Ćuković, mr Milorad Durutović; prelom knjige Miličko Ćeranić; štampa ‒ Grafički atelje Podgorica, idejno rješenje korica – autorka knjige.

Knjiga Toškovićeva Sagrada familija, samim nazivom, sadrži jedno semiotičko svojstvo. Knjiga nosi i tajni kod Toškovićeve poetike, sakriven u njegovom monogramu, a koji autorka rasvetljava.

Čak i za ljubitelje, isključivo bibliografije, same korice, kao ukras, imaju duboko značenje. Počevši od prve strane, crteža nalik Vavilonskoj kuli, kako je autorka u knjizi protumačila, simbolu nerazumijevanja među ljudima, prije raslojavanuja jezika, pa do samog monograma autorke, kao simbola ljepote, mira u svijetu i sporazumijevanja. Što je i sama vizuelna poruka ove knjige, kao misija.

„Tošković se u svojim djelima između ostalog bavi teorijom evolucije kao dostignućem racionalnog uma koji je poražen doktrinama iracionalizma, kao fundamentalnim elementima koje sadrži ljudska priroda. Toškovićevi crteži kao da su eksperimenti pod spektrom rendgenskog zraka, produkovani aparaturom u mraku, usled čega su toliko energetski moćni, jer on munjevitom svjetlošću eksperimentiše u tami. Zato su njegovi crteži ponekad i bizarni, kao i sami rendgen snimci koji prikazuju šta se sve može naći u tijelu. Tako i Tošković koristi svoje moćno „oko” kako bi ponikao u samo biće do bola, do kosti… Toškovićeva djela nerijetko prikazuju jedan lični i univerzalni bol, stradanje do same kosti. Taj organski impuls nalazimo i kod Antonija Gaidija, gdje njegova Sagrada Familia (Sveta porodica) podsjeća na splet ljudskih kostiju, od kojih tvori autentičnu estetiku, upućujući i na Isusove muke do ludila, do kostiju.

Na Toškovića su ostavile traga ratne strahote Drugog svjetskog rata, ali i iskustvo tokom školovanja u Beogradu i Parizu, kada usled iznemoglosti i gladi umalo nije okonončao u kandžama smrti. Otuda njegova djela odražavaju jednu filozofsku dimenziju izronjenu iz misli i kulture u doba svjetskih ratova, kroz ideju posleratnog pesimizma i egzistencijalizama, kao dio ličnog iskustva koje se poklopilo sa samim filozofskim pokretom, koji je najbolje izrazio zabrinutost i osjećanje neizvjeznosti Evrope u periodu svjetskih ratova i totalitarizma.

Ima na Toškovićevim slikama kao i na Munkovoj slici Krik osjećanja da tog čovjeka nešto muči, ovaploćenja ljudskih strahova i apokalipse kao njihove apoteoze. U svijetu odsustva ljubavi, gdje razum nema svoja uporišta, Tošković je odbacio estetiku i svijet boja, prikazujući istoriju ružnoće. Jedino je priroda na njegovim slikama prikazana živo i u svijetlu boja, dok čovjeka prožimaju svakakve tvari i ništavila. 

Materija kao supstrat svijeta, boje zemlje i truleži, koja se izobličuje i strada, nije kod Toškovića manihejsko preziranje ljudskog tijela, već način da ukaže na svu psihološku i ekzistencijalističku silu koja čovjeka u datim stanjima unakažava. Bilo od bolesti ili od zla, ponajprije strada ljudsko tijelo i ljepota koja propada, biće kojem je uskraćeno pravo na gracioznost življenja. Kod Toškovića estetika ružnog prikazuje antitezu života, nedostatak moralne ljepote i disharmoniju svijeta.

Uroš Tošković je bio vrsni intelektualac, poliglota, filozof, koji se sakrio iza svog ubogog plašta kao pribježišta, kao pozorišnog komada koji je odlučio da tik pred sami kraj njegovog života otkrije publika. Jer umjetnost i filozofija najviši su okviri luksuza. Tako se za Toškovića može reći da je jedna vrlo kompleksna avangardna figura”, piše autorka.