Sanjarenje, po definiciji predstavlja misli koje nisu vezane za ono što trenutno radite, i zauzima dobar dio našeg budnog života, u prosjeku oko 30 odsto vremena ako nasumično ispitujete ljude.

Foto: Ilustracija/ Pixabay.com

To je dio našeg svakodnevnog svjesnog iskustva. Možda čak mislite da je to naš podrazumijevani režim na koji se vraćamo, posebno kada radimo stvari koje ne zahtevaju naprezanje mozga.

Ali procjenjuje se da 2,5 odsto odraslih doživljava neku vrstu pretjeranog sanjarenja koja se definiše kao poremećaj – maladaptivno sanjarenje. Takozvani maladaptivni sanjari se kompulzivno bave živopisnim fantazijama i sanjarskim zapletima toliko pretjerano da to ometa njihovu sposobnost da funkcionišu u svakodnevnom životu.

Šta je maladaptivno sanjarenje?

Maladaptivno sanjarenje ili neprilagođeno sanjarenje je stanje koje je Identifikovao profesor Eli Somer sa Univerziteta u Haifi u Izraelu. Ono se razlikuje od tipičnog sanjarenja na nekoliko načina.

Za razliku od tipičnih sanjarenja koja mogu da budu prolazna, u trajanju od nekoliko sekundi, neprilagođeni sanjari mogu da provedu nekoliko sati istovremeno u jednom sanjarenju.

Prema nedavnoj studiji, neprilagođeni sanjari proveli su u prosjeku najmanje polovinu svojih budnih sati uronjeni u namjerno izgrađene svjetove fantazije. Ovi izmišljeni svjetovi su često bogati i fantastični, sa složenim zapletima i zamršenim pričama koje se razvijaju tokom mnogo godina.

Svjetovi fantazije maladaptivnih sanjara su živopisni i korisni, a potreba za nastavkom fantazije može biti kompulzivna i zarazna. Sa neprilagođenim sanjarenjem, postoji jaka želja za sanjarenjem i uznemirenost kada to nije moguće ili je prekinuto.

Većina takođe smatra da je teško zaustaviti ili čak smanjiti količinu vremena koje provode sanjajući.

Ali davanje prioriteta provođenju vremena u alternativnim, zamišljenim stvarnostima na račun fizičkih i društvenih potreba može da stvori probleme na poslu, u školi i u održavanju bliskih odnosa.

Mnogi ljudi sa neprilagođenim sanjarenjem prijavljuju da doživljavaju psihički stres, poteškoće sa spavanjem i osjećaj stida zbog svoje aktivnosti sanjarenja.

Važno je napomenuti da impresivno sanjarenje i živopisna fantazijska aktivnost nisu podrazumijevano neprilagođeni. Ono što sanjarenje čini „neprilagođenim“ je kada postane teško da se kontroliše, kada vrijeme za sanjarenje ima prednost nad stvarnim životom i kada prinuda na sanjarenje ometa važne životne ciljeve i odnose.

Zašto se to dešava?

Istraživači sumnjaju da ljudi koji se bore sa neprilagođenim sanjarenjem mogu da imaju urođenu sposobnost za imerzivne maštovite fantazije. Mnogi otkrivaju ovu sposobnost rano u djetinjstvu, shvatajući da se fantazija i sanjarenje mogu koristiti za regulisanje nevolje. Stvarajući unutrašnji svijet udobnosti, oni su u stanju da pobjegnu od stvarnosti.

Pojedini neprilagođeni sanjari mogu da koriste sanjarenje kao strategiju suočavanja. Na primjer, aktivnost sanjarenja može da odvrati pažnju od neprijatne stvarnosti koja može da pomogne u suočavanju sa traumom, teškim životnim događajima ili društvenom izolacijom. Ali to može da dovede do začaranog kruga kompulzivne fantazije, gdje korišćenje fantazije za izbjegavanje negativnih emocija pogoršava poriv za sanjarenjem.

Na mnogo načina, sanjarenje postaje zavisno ponašanje koje podstiče same probleme koje je trebalo da ublaži. Možda nije iznenađujuće da se neprilagođeno sanjarenje obično javlja zajedno sa drugim poremećajima, od kojih su najčešći ADHD, anksioznost, depresija i opsesivno kompulzivni poremećaj (OKP).

Čini se da postoji jaka veza između OKP i neprilagođenog sanjarenja. Jedno istraživanje je pokazalo da je više od polovine učesnika sa neprilagođenim sanjarenjem takođe pokazalo znake OKP.

Ovo može da ukaže na moguće zajedničke mehanizme između ova dva poremećaja, uključujući nametljive misli, disocijaciju i nedostatak kognitivne kontrole.

Iako neprilagođeno sanjarenje privlači sve veću pažnju na internetu i putem društvenih mreža, ono još nije formalno prepoznato u psihijatrijskim dijagnostičkim priručnicima.

To znači da mnogi zdravstveni radnici možda nisu svjesni stanja, što dovodi do pogrešne dijagnoze ili odbacivanja simptoma, stvarajući dodatnu nevolju, izolaciju i sramotu za neprilagođene sanjare. Mnogi se umjesto toga obraćaju forumima na mrežama za podršku.

Činjenica da neprilagođeno sanjarenje nije prepoznato kao psihijatrijsko stanje takođe znači da znamo malo o opcijama liječenja.

Postoji jedna dokumentovana studija slučaja objavljena u recenziranom časopisu koja pokazuje da je 25-godišnji muškarac uspjeo da prepolovi vrijeme koje je proveo sanjareći, sa skoro tri sata dnevno na manje od sat i po. Ovo je urađeno tokom šest mjeseci koristeći kombinaciju psiholoških tretmana kao što su kognitivna bihejvioralna terapija i svjesnost.

Iako liječenje nije uticalo na to koliko je njegovo sanjarenje bilo korisno, on je prijavio poboljšanja u radu i društvenom funkcionisanju, kao i u osnovnim opsesijama. Nadamo se da će sa sve većim prepoznavanjem i razumevanjem neprilagođenog sanjarenja, više opcija liječenja postati dostupno oboljelima, piše The Conversation.