Paštrovska gora i Sveti Stefan sa Miločerskim parkom na listi su najugroženijih spomenika i lokaliteta baštine u Evropi za 2023. godinu.

Foto: Ilustracija, Pixabay

Ugroženih 11 lokaliteta baštine su ušli u uži izbor odlukom međunarodnog Savjetodavnog panela sačinjenog od eksperata iz oblasti istorije, arheologije, arhitekture, konzevacije, projektne analize i finansija. Nominacije za program 7 Most Endangered su podnijete od organizacija članova, pridruženih organizacija ili individualnih članova Europa Nostre iz cijele Evrope kao i članova European Heritage Alliance.

Jedna od glavnih prijetnji po kulturni pejzaž Svetog Stefana i Miločerskog parka jeste nekontrolisanja gradnja turističkih kapaciteta i nekretnina za prodaju na samoj teritoriji ovog lokaliteta.

Pripadnici lokalne zajednice ukazivali su godinama unazad da je bilo nelegalne gradnje u okviru lokaliteta, uprkos izuzetnoj kulturnoj i prirodnoj vrijednosti Svetog Stefana.

"Samom ostrvcetu Svetom Stefanu pristup je dozvoljen jedino gostima i osoblju turističkog rizorta. Ovo znači da su mještali izgubili njihovo pravo da učestvuju u njihovoj sopstvenoj kulturi. Kultura na Svetom Stefanu je uključivala i kulturno nasleđe i kulturne prakse ljudi, naročito društvena okupljanja radi folklornih predstava i drugih sličnih događaja", navodi se na sajtu.

Sveti Stefan, sa Miločerskim parkom, predstavlja kulturnu baštinu ljepote bez presedana i smatra se jednim od simbola Crne Gore.

Sveti Stefan je utvrđeni grad iz 15 vijeka, sagrađen kao administrativni i kulturni centar regije Paštrovića. Ostrvce površine 1.2 hetkara, sa svojim kamenim kućama, četiri crkve, ulicama, pasažima, trgovima i dvorištima, spojeno je niskim mostom sa kopnom u neposredoj blizini Miločerskog parka.

Ovaj park se sastoji od ljetnje rezidencije jugoslovenske kraljevske porodice iz 1930-tih godina, uključujući nekoliko drugih objekata, dvije prelijepe plaže, francuski most iz 19 vijeka, kao i botaničku baštu, pejzažno projektovanu u francuskom klasičnom stilu.

Sredinom 1950-tih godina, imovina domicilnog stanovništva je eksproprisana ili konfiskovana radi izgradnje grad-hotela na Svetom Stefanu. Ovaj turistički rizort je bio veoma uspješan 1970-tih i 1980-tih godina, privlačeći bogate i slavne. Danas, medjutim, pretjerani razvoj hotelskog kompleksa postao je prijetnja.

Jedna od glavnih prijetnji po kulturni pejzaž Svetog Stefana i Miločerskog parka jeste nekontrolisanja gradnja turističkih kapaciteta i nekretnina za prodaju na samoj teritoriji ovog lokaliteta.

Osim toga, pripadnici lokalne zajednice su primjetili da je bilo nelegalne gradnje u okviru lokaliteta, uprkos izuzetnoj kulturnoj i prirodnoj vrijednosti Svetog Stefana. Samom ostrvcetu Svetom Stefanu pristup je dozvoljen jedino gostima i osoblju turističkog rizorta. Ovo znači da su mještali izgubili njihovo pravo da učestvuju u njihovoj sopstvenoj kulturi. Kultura na Svetom Stefanu je uključivala i kulturno nasleđe i kulturne prakse ljudi, naročito društvena okupljanja radi folklornih predstava i drugih sličnih događaja.

Počev od 2021. godine, lokalna zajednica je uložila velike napore da sačuva Sveti Stefan, od čega je prvi korak bio pokretanje inicijative za zaštitu Miločerskog parka kao kulturnog dobra i prepoznavanje cijelog područja kao lokaliteta od posebne važnosti za Crnu Goru.

"Njihov zahtjev je prihvaćen, međutim postupak zaštite je dug. Već su započeli razgovore sa Nacionalnom komisijom UNESCO-a za Crnu Goru, kao i diskusije sa Ministarstvom ekologije, prostornog planiranja i urbanizma i pojedinim poslanicima Skupštine Crne Gore. Njihov aktivizam u pogledu zaštite njihove kulturne baštine je takođe bio iskazan kroz proteste održane ispred turističkog rizorta Svetog Stefana", objašnjava se na sajtu.

Savjetodavni panel programa “7 Most endangered” naveo je da je “uprkos tome što je Sveti Stefan zvanično klasifikovan kao nacionalna kulturna baština i što je najstarija crkva na ostrvu, crkva Sv. Stefana, 1984. godine dobila finansijsku pomoć od UNESCO-a radi rekonstrukcije, država Crna Gora je privatizovala skoro polovinu ovog nacionalnog blaga i uskratila svojim sopstvenim građanima pristup njihovom sopstvenom javnom domenu".

Kažu da nelegalna gradnja i druge izmjene u okviru lokaliteta mijenjaju čitav aspekt samog lokaliteta.

"Popularna i javna ljetnja pozornica je zatvorena i raspuštena. Javni pristup Svetom Stefanu i pojedinim drugim djelovima lokaliteta je zabranjen, čak i tokom zimskih mjeseci kada je hotel zatvoren, onemogućavajući mještane i turiste koji nisu gosti rizorta da uživaju u ovom kulturnom pejzažu. Ovo je u direktnoj suprotnosti sa Faro konvencijom koju je Crna Gora potpisala 2008 godine. Osim toga postoji plan da se sagradi neodgovorajući kondo hotel velikih razmjera odmah do ulaza u Miločerski park, koji će prouzrokovati značajnu štetu čitavom kulturnom i prirodnom području Svetog Stefana i Miločerskog parka, narušavajući ljepotu tog obalnog pojasa", naveo je Savjetodavni panel programa “7 Most Endangered”.

Nominacija za program 7 Most Endagered 2023 je podnijeta od grupe građana “Inicijativa za Sveti Stefan”.

"Nominator zahtijeva od Vlade Crne Gore da ograniči gradnju koja ima negativni uticaj na kulturni i prirodni pejzaž Svetog Stefana i traži puni pristup tom području kao javnom dobru. Oni predlažu stvaranje kulturnog centra koji će uključivati muzej lokalne kulture i razne kulturne aktivnosti, kao što su plesne predstave, festivali, seminari i radionice u vezi sa njihovim kulturnim nasleđem, u kombinaciji sa određenim postojećim turističkim kapacitetima", objašnjava se na sajtu.

Paštrovačka gora je prirodna oaza u centrano-južnom dijelu Crne Gore sa lijepim prastarim selima, spomenicima kulture i prirodnim pejzažima. Paštrovska gora je područje sa planinama, dolinama i brdima iznad priobalnog pojasa regije Paštrovića. Ovo područje je naseljeno od antičkih vremena i obiluje brojnim lokalitetima sa pre-hrišćanskim grobnicama.

Paštrovska gora se satoji od mnogo sela koja se odlikuju arheološkim ostacima i istorijskim zdanjima raznih kultura iz različitih istorijskih faza, uključujući ilirski, srednjovjekovni, mletački i austro-ugarski period.

Manastir Duljevo, koji datira iz 12 vijeka, crkva Svete Gospođe, koja datira iz 14 vijeka, kao i tvrđava Kosmač, sagrađena u 19 vijeku, su jedni od najvažnijih lokaliteta kulturne baštine na Paštrovskoj gori. 

Zemljotres koji se dogodio 1979 godine je značajno uticao na područje Paštrovske gore. Od tada, mnogi spomenici su ostali uništeni. Osim toga, kulturni i prirodni pejzaž Paštrovske gore je ugrožen potencijalno štetnim razvojnim projektima, i to planom da se instalira vjetro-park sa 18 turbina, kao i planom da se sagradi motorna cesta sa 4 trake, pri čemu oba projekta zahtijevaju uspješnu izradu procesa potpune procjene uticaja na životnu sredinu, u skladu sa međunarodnim standardima.

Godine 2021, grupa građana iz svih krajeva Budve započela je kampanju za proglašenje Paštrovske gore zaštićenom zonom. Kampanja je podržana od strane nevladinih organizacija kao što su Expeditio, Bauo i Udruženje Paštrovića.

Konačna lista 7 Most Endangered (7 najugroženijih) lokaliteta baštine u Evropi za 2023 godinu će biti objavljena u aprilu.