Portugal je sada zemlja sa najvišom stopom vakcinacije u svijetu, a vlasti su ponosno najavile da će od 1. oktobra ukinuti sve preostale mjere ograničenja uvedene zbog pandemije korona virusa.

Foto: Ilustracija/unsplash.com

- Kako većina mjera ograničenja koje nameće zakon nestaje, ući ćemo u fazu koja se zasniva na odgovornosti svih nas", rekao je premijer Antonio Kosta na konferenciji za novinare u četvrtak, dodajući da se nikako ne smije zaboraviti da pandemija nije gotova.

Prema podacima portala Ourworldindata.org, u Portugalu je potpuno vakcinisano skoro 84 odsto od 10,3 miliona stanovnika. Ovo je najviša stopa u svijetu, čime se Portugal našao ispred Ujedinjenih Arapskih Emirata (80,8%) i Singapura (77,2%), dok daleko prednjači nad 27 članica Evropske unije (61,6%).

Blizu cilja

Portugal je na pragu da ostvari svoj cilj da potpuno vakciniše 85 odsto populacije, piše “Juronjuz”.

Trenutno su i dalje na snazi granične restrikcije, a u zemlju je dozvoljen ulazak samo putnicima iz EU i Evropske ekonomske zone (EEA), te još 20 nacija među kojima su Sjedinjene Američke Države, Kanada, Australija, Japan, Singapur i Novi Zeland. Njima je dozvoljen ulazak iz nesuštinskih razloga, ukoliko imaju dokaz o vakcinaciji ili negativan test, a svi moraju da popune takozvani Obrazac za lociranje putnika (PLF).

Ovaj obrazac koji je uvela EU koriste javne zdravstvene vlasti da olakšaju praćenje kontakta u slučaju da su putnici bili izloženi korona virusu tokom putovanja.

Do 1. oktobra na snazi će biti i restrikcije na broj ljudi u zatvorenim prostorima, poput kafića, restorana, kulturnih ustanova, ali i porodičnih okupljanja poput svadbi i krštenja, dok je za određena mesta, masovne događaje, grupne odlaske u teretane i restorane tokom vikenda i državnih praznika potrebna kovid propusnica.

Paralelno sa povećanim brojem vakcinisanih, broj zaraženih i hospitalizovanih zbog kovida spao je na najniži nivo za skoro godinu i po. U sredu je zemlja zabilježila 891 slučaj novozaraženih i osam smrti. Hospitalizovano je 426 osoba, što je pad u odnosu na prošlu nedjelju (527) i 8. septembar (621).

Oficir zaslužan za uspjeh

Mnogo zasluga za ovakav uspjeh Portugala u borbi protiv kovid pripisuje se jednom čovjeku – kontra-admiralu Enrikeu Guveji e Melu. Njegovo ime postalo je poznato otkako je preuzeo odgovornost za uvođenje vakcina u februaru, a redovno se pojavljivao na televiziji kako bi odgovorio na zabrinutosti u javnosti vezane za program vakcinacije.

Njegovim postavljanjem zamijenjen je političar koji je podnio ostavku nakon tri mjeseca zbog izvještaja o preskakanju reda za vakcinu i frustracije oko spore distribucije vakcina, što je već viđeno u nekim evropskim zemljama.

Guvej e Melo (60) priznao je da mu je bilo “zastrašujuće” da preuzme takvu odgovornost. Preskakanje redova prijetilo je da ugrozi povjerenje javnosti u isporučivanje vakcina. Obećane isporuke nisu dolazile. Guvej e Melo odbacio je inicijalne napore i okrenuo se utvrđenim strategijama, poput onih za godišnju vakcinu protiv gripa koje koriste lokalne, obično male centre za javno zdravlje za isporuku doza građanima.

Portugal je tako počeo da koristi velike sportske hale širom zemlje kako bi se uspostavilo ono što je Guvej e Melo nazvao “proizvodnom trakom” – područje za prijem i obradu, čekaonica, boksovi u kojima se daju vakcine i područje za pauzu nakon njihovog primanja. “Juronjuz” navodi da je upotrebio vojnike kao zamorčiće u vojnoj bolnici u Lisbonu da sazna kako da najbrže sprovede ljude kroz zgradu.

"Dobili smo bitku"

Veliki pomak naprijed došao je sa, kako je rekao, iznenadnim “cunamijem” isporuke vakcina sredinom juna, što je omogućilo Portugalu da se ubrza.

-Dobili smo bitku… Ne znam da li smo dobili rat protiv virusa. Ovo je svjetski rat – rekao je Guvej e Melo.

On je istakao da su ih neke druge zemlje – koje nije imenovao jer njihovi zahtjevi nisu javni – prišle Portugalu da upitaju kako su postigli isporuku vakcina.

Portugalci su tradicionalno povjerljivi prema vakcinama što je olakšalo program.

Stopa vakcinacije protiv malih boginja, zaušnjaka i rubeole je jedna od najviših u EU, čak 95 odsto, a zanimljivo je da u zemlji nema značajnog antivakserskog pokreta, koji se u mnogim evropskim zemljama pokazao kao značajna prepreka programu vakcinacije, od širenja dezinformacija do preporuka lažnih ljekova i nasilnih protesta. Jedan od posljednjih primjera takvih dezinformacija su "čudotvorne kapi", za koje antivakseri tvrde da neutrališu šiljati protein korona virusa.

Prema posljednjim podacima portala Statista.com od 15-19. septembra, najviše stope vakcinacije u Evropskoj uniji (dakle i najmanje antivaksera) imaju Island, gdje je isporučeno 159,54 doza na 100 stanovnika, Malta (157,75) i Portugal (152,94), a najnižu imaju Rusija (60,13), koja je prva u svijetu autorizovala vakcinu protiv kovida “Sputnjik V”, Rumunija (51,95) i Bugarska (35,72). Srbija - koju su na početku svi hvalili zbog brze nabavke vakcina i pomoći drugim zemljama a "Njujork tajms" pisao o "modelu efikasne vakcinacije"- je na ovoj listi takođe pri dnu sa 92,22 doze na 100 stanovnika, ispod Slovenije (98,95), a iznad Hrvatske (82,52).

Ključni faktori uspjeha

I u Portugalu je bilo protesta, baš kao i u drugim zemljama EU, uglavnom zbog restriktivnih mjera i vakcinacije, ali oni nisu uticali na uspješnost programa vakcinacije. Inače, Portugalci su tradicionalno dobro raspoloženi prema vakcinama, što je takođe olakšalo imunizaciju. Na primjer, stopa vakcinacije protiv boginja, zaušaka i rubeole je 95 odsto što je najviša stopa u EU, a u zemlji nema nijednog značajnog antivakserskog pokreta.

Ipak, otpor prema vakcinama u Portugalu je izrazito malen. Ourworldindata.org navodi da je u Portugalu isporučeno 15,9 miliona doza, a da je potpuno vakcinisano 8,59 miliona stanovnika (83,6%). Treba istaći da različite zemlje različito vode svoju statistiku a Portugal, kao i većina zemalja EU, kalkulišu svoje procente na osnovu čitave populacije, uključujći mlađe od 12 godina koji još nisu kandidati za vakcinu.

Čak i sa tolikim brojem imunizovanih građana, zamjenik direktora uglednog lisabonskog Instituta za higijenu i tropsku medicinu Migel Vivejros ukazao je da je potreban oprez.

- Stavili smo bolest pod kontrolu. Da li smo porazili virus? To je veoma optimistično sa mikrobiološkog aspekta – rekao je on za 9.news.com.au.

On smatra da uspjeh Portugala u vakcinaciji leži u tri ključna razloga, od kojih je najznačajniji “beznačajan” broj antivaksera.

- Ljudi su prošli kroz težak period nakon Božića, pa smo iskusili i drugu stranu problema iz sopstvenog iskustva – rekao je on, odnoseći se na katastrofalni talas epidemije tokom zime kad su svakog dana umirale stotine kovid pacijenata a zemlja imala najviše zaraženih po glavi stanovnika u svijetu.

- Kad prođete kroz rat, znate kakve su posljedice tog rata – zaključio je.

Sumnje koje se mogu pojaviti zbog nepoznavanja nauke povezane sa vakcinama, kako je rekao, nisu bile dovoljne da odstrane prizore prepunih bolnica i ambulantnim kolima zaglavljenih u saobraćaju.

Drugi ključni faktori koji su omogućili Portugalu da vakciniše većinu stanovnika – i dosegne magičnu brojku potrebnu za sticanje takozvanog imuniteta krda (70-90 odsto) – su dobro koordinisanje praktičnom stranom isporuke vakcina, sa velikim centrima za vakcinaciju širom zemlje i onlajn prijavljivanjem, te - što je ključno – nabavku vakcina u aranžmanu EU, što je počelo sporo ali je tokom ljeta uhvaćen zamah.

Portugal ima pristup iRNK vakcinama “Fajzera” i “Moderne”, “Astrazeneke” i “Džonsona i Džonsona”. “Astrazeneka” je bila ograničena na starije, ali sui RNK vakcine činile veći dio dostupnih doza i manje je pažnje bilo fokusirano na ekstremno redak rizik od razvijanja krvnih ugrušaka – 2-3 slučaja na 100.000 ljudi.